Özellikle son günlerde EYT gündemde iken en çok merak edilen konu ‘ emekli aylıkları ne kadar oldu? ’ konusudur.
SSK (4a) Emekli maaşların hesaplanmasında ABO hesabı, gün sayıları, çarpanlar, katsayılar bunların birbirleri ile ilişkileri nasıl oluyor ve emekli maaşı nasıl hesaplanıyor?
Hesaplama 2000 senesi öncesi, 2000-2008 (2008 Eylül dahil) arası ve 2008 (2008 Ekim-Kasım-Aralık) sonrası olmak üzere üç dönemde farklı şekillerde hesaplanmaktadır. Hesaplama biçimleri her ne kadar birbirine yakın görünse de birbirinden farklıdır. Bu yazımızda hesaplamanın nasıl yapıldığını ve bu üç dönemin nasıl birleştirilip emekli maaşın ortaya çıktığını anlatalım.
2000 senesi öncesi:
01.01.1982 ila 31.12.1999 tarihleri arasında sigortalı olanların aylık bağlama oranının (ABO) tespitinde kadın 50, erkek 55 yaşından sonra doldurduğu her tam yaş için ve 5000 günden fazla prim ödediği her 240 gün için ABO 1 er puan artırılmakta, 5000 günden eksik her 240 tam gün için 1 er puan eksiltilerek hesaplanmaktadır. Bu dönemdeki aylık bağlama oranı “ABO1” olarak adlandırılır.
ABO1 aylık hesaplamada önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü bu dönemdeki aylık hesabı şu şekildedir:
Aylık = Gösterge x Katsayı x ABO1
a. Göstergenin Tespit Edilmesi
Burada sadece 10 yıl içindeki yani 1990 ila 1999 yılları arası yıllık prime esas kazançları esas alınır. Çalıştığı yılların kazançları toplanır ve kaç yıl hizmet yılı var ise o yıla bölünür. Böylece yıllık ortalama kazanç bulunur.
Örnek:
1993 15 gün 3.300.000 (eski TL)
1996 360 gün 600.000.000 (eski TL)
1998 360 gün 1.200.000.000 (eski TL)
Toplam gün: 735
Toplam prim: 1.803.300.000 (eski TL-3yıl)
Ortalama Yıllık Kazanç (OYK): 601.100.000 (eski TL)
Bulunan OYK ‘Üst Gösterge Tespit Tablosu’ na bakılarak kazanç karşılığına denk gelen Gösterge-Kademe-Derece si belirlenir.
Eğer tüm kriterlere rağmen bu tespit tablosunda bulunamaz ise sigortalının son 5 yılının ortalaması, OYK olarak belirlenir. Bulunan OYK ‘Gösterge Tespit Tablosu’ na bakılarak kazanç karşılığına denk gelen Gösterge-Kademe-Derece si belirlenir.
Bulunan Gösterge ile 31.12.199 tarihi itibarı ile geçerli memur maaş katsayısı olan 12000 ve ABO1 in çarpımı ile eski tam aylık (ETA) belirlenir.
ETA = Gösterge x 12000 x ABO1
Daha sonra eski kısmi aylık (EKA) bulunur. Bu EKA nın 31.12.1999 tarihine kadar olan toplam gün sayısının toplam gün sayısına oranı ile çarpılarak elde edilir.
EKA = ETA x (2000 yılı öncesi toplam gün sayısı / toplam gün sayısı)
Burada ETA 79.590.000 liradan (79,59 TL) az olamaz.
Böylece 2000 dönemi öncesi aylık 1999 yılı fiyatlarına göre hesaplanmış olacaktır. 1999 yılı fiyatlarının 2008 yılına güncelleme katsayısı ile çarpılarak 2008 yılına ait güncellenmiş değeri bulunur.
b. Aylık Bağlama Oranı (ABO1)
Üst Gösterge Tablosundan:
Üst Gösterge Aylık Bağlama Oranları Tablosundan oran tespit edilir. Tablodan elde edilen sayıya, 5000 günden sonraki prim ödediği her 240 gün için %1 eklenir, 5000 günden az olan her 240 gün için %1 eksiltilir.
Bunun dışında da sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından büyük olduğu her bir tam yaş için %1 oranında ilave edilir. Yaş küçük ise azaltılmaz.
Gösterge Tablosundan
Gösterge tablosundan aylık bağlanacak olanların ABO su % 60 dır.
Ayrıca 5000 günden sonraki prim ödediği her 240 gün için %1 eklenir, 5000 günden az olan her 240 gün için %1 eksiltilir.
Bunun dışında da sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından büyük olduğu her bir tam yaş için %1 oranında ilave edilir. Yaş küçük ise azaltılmaz.
ABO1 %85 den fazla olamaz.
Maden işlerinde çalışanlar vb. gibi bazı özel duruma has olanların ABO1 i % 60 ın altında olamaz.
2000-2008(OCAK-EYLÜL) ARASI:
2000 yılından önce sigortalının gösterge tespit tablolarına göre yapılan hesaplamalar bu dönemde tamamen değiştirilmiştir.
Buradaki hesaplamalarda TÜFE ve GH (Gayrisafi hasıla) kullanılmaktadır. Bunlardaki artış oranlarına göre güncellenen yıllık prime esas kazançlar baz alınarak hesaplamaya gidilmiştir. Güncellenmiş ortalama günlük kazanç güncellenen kazançların toplam çalışılan gün sayısına bölünerek bulunmaktadır. 1 aylık kazanç günlük kazancın 30 katı, yıllık kazanç da günlük kazancın 360 katı olarak belirlenmektedir.
a. Aylık Bağlama Oranı (ABO2)
Bu dönemdeki aylık bağlama oranı ABO2 diye adlandırılır.
ABO2, toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 günün her 360 günü için % 3.5, sonraki 5400 günün her 360 günü için % 2, ve daha sonraki her 360 gün için % 1.5 oranlarının toplamıdır.
Örneğin bir kişinin 5040 günü var ise ilk 3600 gün için % 35, sonraki 1640 gün için % 8 alacaktır. Toplamı olan %43 ABO2 olacaktır.
b. Ortalama Yıllık Kazanç (OYK)
Ortalama yıllık kazanç, o senenin sonunda oluşan TÜFE ve GH (Gayrisafi hasıla) verileri ile oluşturulan katsayılar ile güncellenen kazançların toplamının, 2000-2008 (Ocak-Eylül) arası çalışılan toplam gün sayısına bölümünden çıkacak sayının 360 ile çarpılması ile hesaplanır.
c. Aylıkların Kısmileştirmesi
Aylık kısmileştirmesi şu şekilde gerçekleşir: ilk önce hesaplanan aylıkların bulundukları dönemdeki toplam gün sayıları toplam hizmet gün sayısına bölünür. Çıkan oran ile o döneme ait OAK ın çarpılır. Çıkan ücret o döneme ait kısmileştirilmiş maaştır.
A1 ve A2 Kısmi Aylıklarının Birleştirilmesi:
Hesaplanan A1 ve A2 aylıkları Ocak 2008 dönemine güncellenmiş aylıklardır. A1 ve A2 aylıkları toplanır. Bulunan aylık (A) toplamı TÜFE ve GH kadar her yıl için ayrı ayrı artırılarak müracaat edilen yılın Ocak ayına kadar taşınır. Bulunan aylık 2008 Ekim öncesi dönemin talep tarihindeki toplam aylıktır.
2008(EKİM) SONRASI:
Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı kanun ile birlikte B aylığı(2008 sonrası aylık),güncellenmiş ortalama aylık kazanç ile ABO3 (aylık bağlama oranı) ün çarpımıyla bulunur.
a. Ortalama Aylık Kazanç (OAK)
Yıllara ait güncelleme katsayıları bulunarak bu katsayı ile prime esas kazançlar güncellenir. Güncellenen kazançlar toplanarak bu dönemdeki toplam prim gün sayısına bölünür. Bulunan ortalama günlük kazanç (OGK) dır. Bu rakam 30 ile çarpılarak ortalama aylık kazanç bulunacaktır.
Not: Güncelleme katsayısı o yıla ait TUİK tarafından belirlenen yıllık TÜFE yüzdesinin tamamı, GH nin yüzde 30 u ve 1 tam sayısı toplanarak bulunur.
b. Aylık Bağlama Oranı(ABO3)
Sigortalıya ait toplam prim gün sayısının her 360 günü için %2 olarak hesaplanır. ABO3 %90 ı geçemez.
Sigortalı 5510 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinden önce 3600 gün prim gün sayısını tamamlamamış ise ABO3 hesabı biraz farklı olmaktadır. Kanunun yürürlüğe girmesinden önceki prim gün sayılarının toplamını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için %3 oranı esastır. Dikkat edilmesi gereken ise bu hesaplama yapılırken sigortalının 1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş olması gerekmektedir.
c. B Aylığı Hesabı
Güncellenmiş OAK ile ABO3 ün çarpımı ile hesaplanır.
Bu aylığın günlük kazancı, talep tarihindeki prime esas günlük kazanç alt sınırları ile mukayese edilir. Eğer bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu yok ise maaşı alt sınırın %35 ‘inden, var ise %40’ ından az olamaz.
EMEKLİ AYLIĞI
2008 Ekim öncesi dönemi hesaplanan aylık (A aylığı) ile 2008 Ekim sonrası dönemi hesaplanan aylık (B aylığı) toplanarak C aylığı bulunur. Bu aylık, Ocak dönemi artış oranı kadar, ikinci altı ayda başvuru yapılmış ise Ocak ve Temmuz dönemlerinin artış oranı kadar artırılır. Bulunan aylık sigortalının emekli aylığı olacaktır.
Emekli aylığı hesabından sonra aylık tutarının %4 ü veya %5 i alacağınız aylığa göre ek ödeme olarak ödenir. Ek ödeme diye adlandırılan ödeme, eski vergi iadesi ödemesidir.
